Nr. 3 De vlucht naar Egypte
1608, Museum Boijmans Van Beuningen
De vlucht naar Egypte uit 1608 is gebaseerd op Adam Elsheimers voorstelling uit het Kimbell Art Museum in Fort Worth.1 Op het paneeltje van Lastman is een vlotte ondertekening te zien vooral bestaand uit lijnen die in de figurengroep regelmatig verschillende keren werden getrokken. Soms doet de tekening enigszins chaotisch aan, zoals in het bovenlichaam van Jozef. Detaillering is te zien in de manier waarop de haren van Christus en Jozef zijn voorbereid. Ook zijn er enkele minieme arceringspartijen waar te nemen, zoals in de linkerelleboog van Maria, waar zich een zigzag-achtige partij haaks op een plooilijn bevindt.
De ondertekening is alleen zichtbaar in de voorgrondfiguren, evenals in de vegetatie in de voorgrond links en aan de linkerbeeldrand, waarbij de lijnen daar meer een afbakening aangeven dan vormen uittekenen. Van de beeldelementen rechts in de achtergrond tekent de verf zich op de IRR-montage opvallend licht af. Deze deels dunne penseelstreken lijken ook een voorbereidende of vormende functie te hebben. Onder de in het oppervlak zichtbare diagonale overgang van licht naar donker bevinden zich namelijk lichte lijnen, die daar parallel aan lopen, maar niet duidelijk in de verflagen zijn waar te nemen.
Bij het uitwerken in verf werd de ondertekening niet heel nauwgezet gevolgd, zoals te zien is bij de schouderkap van Jozef, diens benen, het kleed van Maria en de achterhand en staart van de ezel. Veel contouren zijn bovendien wat verschoven en aangepast. Het meest opvallend is een vorm rechts van de kop van de ezel, die wel is ondertekend, maar niet in verf werd uitgevoerd. Mogelijk betreft het een mouw en een hand. Dit zou kunnen duiden op het zoeken naar de juiste weergave van een van Jozefs armen, die ingrijpend verschillen ten opzichte van het voorbeeld door Elsheimer; geheel overtuigend is dit echter niet. Bij Lastman omvatten de handen van Jozef nu de zaag met daaraan de mand met gereedschap en ze zijn groot en stevig in tegenstelling tot de veel kleinere vorm in de ondertekening.2
IRR
Pieter Lastman
De vlucht naar Egypte, 1608 gedateerd
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, inv./cat.nr. 1442