Nr. 12 De wegzending van Hagar en Ismaël
1612, Hamburg, Hamburger Kunsthalle
Pieter Lastman
De wegzending van Hagar en Ismaël (Genesis 21:14), 1612 gedateerd
Hamburg, Hamburger Kunsthalle, inv./cat.nr. HK-191
IRR-detail
IRR-detail
Van De wegzending van Hagar en Ismaël staan slechts enkele losse IRR-opnames ter beschikking die Martina Sitt al in 2006 beschreef.1 Met zwart krijt werden de figuren opgezet in een ondertekening die verwant is aan die in andere schilderijen van Lastman. Sitt wijst vooral op de ondertekening in het gebied van Ismaëls hoofd, maar de IRR-details tonen tevens op andere plekken in de figuren en hun kleding duidelijke lijnen, vlot opgezet en soms herhaaldelijk geschetst. De ovale vormen voor de tenen van de rechtervoet van Ismaël en de wat spitse manier van tekenen van de linkervoet zijn weer kenmerkend voor Lastman. Bij gebrek aan opnames kan niet worden bepaald of zich in landschap en architectuur ondertekening bevindt.
Her en der komen wijzigingen voor ten opzichte van de ondertekening, het duidelijkst in de jurk van Hagar die aan de linkerkant is verhoogd, mogelijk om het accent op de voeten van de vertrekkende Ismaël en daarmee de wegzending te versterken.2 Bij het aanbrengen van de picturale lagen werd eveneens nog gewijzigd, zoals is te zien in de strook stof van Abrahams mantel op de bodem, die ronder en kleiner werd. In de verflaag van de boog in de architectuur links valt mogelijk een serie vinger- of duimafdrukken van de schilder te herkennen.3
IRR-detail
IRR-detail
IRR-detail
IRR-detail
Notes
1 Sitt 2006, p. 81, afb. 17-20, p. 82, 88, nr. 15; zie ook Seifert 2011, p. 188-200, afb. 203.
2 Sitt 2006, p. 82 wijst op het belang van het in beweging komen van de voeten van het kind in relatie tot het afscheid. Onder de rechterhand van Hagar zijn lijnen zichtbaar, mogelijk had de kleding daar meer volume.
3 Zie ook nr. 13. Vingerafdrukken in de verflaag zijn geen unicum, zie bijvoorbeeld voor Rogier van der Weyden Vandivere 2013, p. 120-121, afb. 6a. Voor een meer contemporain voorbeeld: https://nos.nl/artikel/2260247-schilderij-met-vermoedelijke-vingerafdrukken-rembrandt-onder-de-hamer. Zie ook Technical notes in Erlend de Groot, 2022, 'Aert van der Neer, Landscape by Moonlight, c. 1650 - c. 1655', in J. Bikker (ed.), Dutch Paintings of the Seventeenth Century in the Rijksmuseum, online coll. cat. Amsterdam: hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.4707.