Nr. 10 David geeft Uria de brief
1611, Detroit, Detroit Institute of Arts
David geeft Uria de brief toont een interieur – weliswaar met een ruime doorkijk naar buiten – met de focus op de hoofdpersonen van in verhouding tot het beeldoppervlak groot formaat: David, Uria en de schrijver links.1 IRR laat zien dat deze figuren en de hen omgevende scenerie uitgebreid zijn ondertekend, met vlotte, soms diverse keren getrokken lijnen. De gezichten werden helder aangegeven en de kleding is redelijk uitgewerkt. In vergelijking met de hiervoor besproken schilderijen lijkt de lijnvoering wat krachtiger te worden. Aspecten als de wijze van voorbereiden van de plooival wijken echter niet fundamenteel af. Voor het eerst zien we een lange zigzaglijn die hier dient om de bontrand van Davids mantel te markeren.
Details als de grote gesp van Davids mantel zijn aangeduid en de muts van Uria met de uitbundige veer in de voorgrond werd met zwier in krijt opgezet. De brief, een essentieel element in deze voorstelling, is eveneens ondertekend. Om de tekst voor te bereiden diende een krul in krijt in de bovenste adresregel, terwijl de regels eronder met slechts een enkele lijn werden getrokken.2 Het zegel toont eveneens ondertekening.3 De objecten op de tafel van de schrijver, die in relatie staan tot het schrijven van de brief, zijn daarentegen niet helder getekend. In het deel van de compositie rechts zien we alleen vluchtige lijnen waarmee de drie kleinere figuren vooraan zijn opgezet. Voor de fontein en het gebouw rechts valt geen ondertekening waar te nemen, behalve enkele niet aan de vorm te relateren krabbels.4 Met een liniaalrechte lijn werd de donkere zuilachtige verticaal rechts afgekaderd.
Bij het uitwerken in verf werden de gezichten vrij nauwkeurig nagevolgd, maar de kleding en andere elementen ondergingen nog veel wijzigingen. Zo waaierde de kleding van Uria in de ondertekening vanuit de taille uit, terwijl de stof in de schildering veel zwaarder en rustiger over het been valt. Aan de rechterzijde bevond de rok zich verder naar rechts. De veren op de hoed zijn ten opzichte van de ondertekening veranderd en naar rechts opgeschoven. Wellicht hangt dit rustiger maken van de kleding samen met een sterker accentueren van het hoofddeksel met de veer, die Uria uit respect voor zijn heerser heeft afgenomen en een bepalend element vormt in de voorgrond. De ondertekende rechtervoet van Uria bevond zich iets rechts van de geschilderde versie en steunde bovendien duidelijker op de tenen. Uria’s linkervoet en de voet van David zijn aangepast in verf, waarschijnlijk om de figuren beter te integreren en op de vloer te plaatsen, zoals Lastman vaker deed. In vergelijking met de uitbundiger plooival met meer verticale lijnen in de ondertekening voerde de kunstenaar de kleding onder Davids rechterhand in verf eenvoudiger uit. Daardoor ligt het accent nu meer op de brief die David aan Uria geeft en die diens dood tot gevolg zal hebben. Verder liep Davids halsketen in de ondertekening over zijn mantel heen, terwijl die in de schildering alleen zichtbaar wordt waar de mantel openvalt. Dat zou mede kunnen samenhangen met een sterkere nadruk op de brief, hetgeen ook zou kunnen gelden voor het in verf achterwege laten van een ondertekende ring aan Davids linkerwijsvinger.
De objecten op de tafel van de schrijver zijn aangepast, alhoewel niet makkelijk te interpreteren is hoe, maar in elk geval was de inktpot niet als zodanig ondertekend. In de troon van David zijn ten opzichte van de ondertekening veranderingen doorgevoerd, zoals een niet te identificeren object dat links van de scepter zat en de knop op de bovenkant die een andere vorm had. Het zwaard van Uria lijkt in een eerste fase in verf ongewoon lang, maar het kan ook voorbereiding voor schaduw betreffen. In het gedeelte aan de rechterbeeldrand bevindt de donkere zuilachtige verticaal zich in verf iets verder naar rechts en van de liggende man was de ondertekening meer naar links opgezet.
Bij de wijzigingen betreft het vooral aanpassingen van de vormen; sommige daarvan zijn wellicht iconografisch bepaald.
IRR
Pieter Lastman
David geeft Uria de brief (2 Samuel 11:14), 1611 gedateerd
Detroit (Michigan), Detroit Institute of Arts, inv./cat.nr. 60.63
Notes
1 Seifert 2011, p. 145 geeft aan dat de gesloten achterwand ontleend zou zijn aan Veronese.
2 In Amsterdam 1991, nr. 12, p. 108 wordt vermeld dat Lastman dit onderwerp, alleen bekend uit de grafische kunst, in de schilderkunst introduceerde en brekend met de beeldtraditie niet de ontmoeting, maar het overhandigen van de brief centraal stelt.
3 Dit zegel komt niet voor in het Bijbelverhaal, maar wel in Flavius Josephus, zie bijvoorbeeld Amsterdam 1991, nr. 12, p. 108; Seifert 2011, p. 97; Pollack 2017.
4 Voor de fontein in relatie tot de Fontein van de Moor, op de Piazza Navona in Rome, zie Golahny 2008, p. 510.