RKD STUDIES

1627, Museum Rembrandthuis

In De engel verlaat Manoach en zijn vrouw zijn, zoals gebruikelijk voor die tijd, verfcontouren zichtbaar die niet alleen fungeren als vorm-vindend, maar tevens meewerken in het oppervlak. Slechts kleine wijzigingen zijn te observeren, zoals de voet van Manoach die bij de tenen iets werd verlengd. Van de zuil rechts werd de bol erbovenop verkleind, terwijl de zuil aan de onderzijde verder doorliep, waar die nu wordt afgedekt door de kleding van Manoach en de vegetatie. De rechtervleugel van de engel was waarschijnlijk eerst korter. Lastman heeft dit onderwerp vaker afgebeeld.¹ Voor deze versie kiest hij voor een variant op de engel uit De engel Rafaël neemt afscheid van de oude Tobit en zijn zoon Tobias in Kopenhagen (nr. 26), echter met wijziging van de armen.² Opmerkelijk is dat de linkervleugel op de kop lijkt te zijn afgebeeld. Deze weergave toont overeenkomsten met Lastmans kleine schilderij De engel verlaat Manoach en zijn vrouw dat een eerder moment uit Richteren 13 weergeeft, maar door de iets andere houding van de engel klopt de vleugel wel. Een dergelijke nonchalance in het gebruik van modellen hangt mogelijk samen met de in de jaren 1620 steeds vlottere werkwijze bij de opzet van de voorstellingen en de lossere schildertrant.