Nr. 35 Bileam en de ezelin
1622, Jeruzalem, The Israel Museum
Op de IR-opnames van Bileam en de ezelin komen her en der lijnen voor, maar het lijkt geen ondertekening in krijt te betreffen.1 Vermoedelijk gaat het om verfcontouren die de vormen voorbereiden en tevens een functie hebben in het verfoppervlak om de vormen te scheiden.
In verf zien we kleine wijzigingen die vergelijkbaar zijn met de werkwijze die Lastman hanteert bij het uitwerken van de ondertekening in krijt. Deze komen onder andere voor rond de voeten van de engel, waar ze lijken te wijzen op het integreren en steviger plaatsen ervan op de grond. De linkerarm van de engel werd bovenaan iets verlaagd, evenals de punt van het zwaard, terwijl de linkervleugel aan de rechterzijde enigszins werd versmald. Mogelijk dienden deze ingrepen om het accent op het zwaard te versterken.2 Verder werd de rechtervleugel van de engel aan de rechterzijde over de ondergrond heen verlengd. Een andere wijziging is te zien bij Bileams hoofd, waar links van de tulband een grotere, ronde vorm voorkomt. Dit zou kunnen samenhangen met de tekening in rood krijt die Lastman voor deze compositie maakte,3 waarop Bileam een veel volumineuzere tulband draagt dan op het schilderij. Wellicht is tijdens het werken op het paneel nog gezocht naar de meest bevredigende vorm voor het hoofddeksel ten opzichte van het voorbeeld op de tekening.
IR
Pieter Lastman
Bileam en de ezelin, 1622 gedateerd
Jeruzalem (stad, Israël), The Israel Museum, inv./cat.nr. B97.0069
Notes
1 Met dank aan Shlomit Steinberg en Sharon Tager voor het bediscussiëren van de resultaten van de IR-opnames.
2 Dit doet denken aan de kleine ingrepen in Het offer van Abraham (nr. 17).
3 Voor de tekening (en prenten van andere kunstenaars) in relatie tot het schilderij, zie Seifert 2011, p. 182-190.