Nr. 32 De rust op de vlucht naar Egypte
1620, Londen, National Gallery
Op De rust op de vlucht naar Egypte valt met IRR amper ondertekening waar te nemen. Een rondje voor het rechteroog van Christus duidt er echter op dat toch enige vorm van voorbereiding in krijt plaatsvond. Seifert wijst erop dat Lastman voor deze voorstelling gebruikmaakte van een tekeningdoor Jan Pynas,1 en dit kan een reden zijn geweest voor de summiere ondertekening. Verder zijn er verfcontouren te zien, evenals zwierige brede, donkere penseelstreken, die voorkomen in de vegetatie rechts en links van de waterval, en die een vorm van ondermodellering lijken te zijn. Verftoetsen speelden ook een rol in de opzet van de figuren, zoals blijkt uit de aanduiding voor de anatomie van Jozefs onderarm onder diens kleding,2 of de eerste opzet van Maria’s rechtervoet. De kalebas rechtsonder had eerst een andere opzet en de cirkelvormen in beide versies wijzen op het gebruik van een passer voor de ronding van de buik.
Op een aantal plaatsen komen aanpassingen voor, onder andere in de rechterarm van Jozef waar de overmouw iets langer en wijder is dan in de primaire opzet. De rechtervoet van Maria stond in de initiële versie haakser op de linkervoet, en toont in dat opzicht verwantschap met de weergave van Maria’s rechtervoet op de tekening van Jan Pynas. Uiteindelijk is die voet echter parallel aan de andere geplaatst. De partij rechtsonder met de hoed en kalebas was eerst anders. Waarschijnlijk lag de kalebas aanvankelijk met de opening naar voren, waarbij het bolle achterste deel tot aan de rand van de hoed liep, en was de hoed meer schuin naar rechtsboven gepland. Met het omdraaien van de kalebas is ook de hoed veranderd die nu wat slapper over de stok heen valt.3 De knapzak was waarschijnlijk in een eerste versie veel kleiner van vorm, het grotere achterste deel lijkt namelijk over de reeds geschilderde ondergrond heen aangebracht. Ook ten opzichte van de zwierige penseelstreken rechts in de vegetatie zijn de vormen bij het uitwerken aangepast en een vorm links van de waterval is niet in het oppervlak te zien.
IRR
Pieter Lastman
De rust op de vlucht naar Egypte, 1620 gedateerd
Londen (Engeland), National Gallery (London), inv./cat.nr. L162