Nr. 25 Juno ontdekt Jupiter en Io
1618, Londen, National Gallery
De ondertekening in krijt op Juno ontdekt Jupiter en Io laat het vertrouwde beeld zien met vlotte, schetsmatige lijnen die regelmatig werden hernomen. Sommige lijnen lijken versterkt, wat een opzet in twee fasen doet vermoeden. Ondertekening is vooral in de figuren en dieren toegepast, en ronde vormen bakenen de wolken af. In de vegetatie valt geen ondertekening waar te nemen. Daar komen wel zwierige penseelstreken voor, die ten dele niet gerelateerd zijn aan het geschilderd oppervlak en ook in andere schilderijen werden geobserveerd.
De voor Lastman kenmerkende, wat ‘knobbelig’ getekende musculatuur treffen we aan in Jupiter en Cupido. Voor de gemaskerde figuur werd de anatomie uitgebreid opgezet, waarbij de kunstenaar de spieren bij de ribbenkast met dubbele haaltjes ondertekende.1 Tevens werd de schaduwovergang op de spieren in armen en benen van Jupiter en de gemaskerde figuur aangeduid. Een karakteristiek kenmerk vormt het als cirkeltje getekende oog van Cupido. Plooival is losjes aangegeven. Arceringen komen amper voor, we zien ze bijvoorbeeld op de bovenarm van de gemaskerde figuur, op de buik van Cupido, en bij de linkerborst van Juno.2
Onder de linkerhand van Juno lijken halfronde vormen wolken aan te geven, die in de ondertekening verder naar links doorliepen dan nu in de schildering is te zien. De staartveren van Juno’s voorste pauw zijn daar niet voorbereid en eventueel besloot de kunstenaar pas later om de staart van de vogel nog uitbundiger vorm te geven. Wijzigingen komen daarnaast voor in de doek die Io aan het oog van Juno moest onttrekken. Niet alleen lopen plooilijnen anders, de stofknoop boven de linkerhand van de gemaskerde man was in de ondertekening en al in een eerste verflaag groter weergegeven. Voorts werden de oren en horens van Io iets verplaatst en verschoven handen en voeten enigszins, van Jupiters rechterhand werd de wat hoger weergegeven pink verlaagd. De boog van Cupido lijkt pas in verf te zijn toegevoegd, want ondertekening valt daar niet waar te nemen. Opmerkelijk is dat het vossenvel rond het middel van de gemaskerde figuur rechts niet als zodanig in de ondertekening was voorbereid. De spitse snuit van de vos is in de picturale lagen veel verder naar links geplaatst dan lijnen van de ondertekening die geen enkele relatie bezitten met de schildering.3 De man wordt door zijn masker als allegorie van het bedrog gezien en volgens Seifert verwijst de vos naar diens sluwheid.4 Misschien heeft Lastman dus pas tijdens het werken aan de voorstelling de negatieve kanten van deze figuur benadrukt, en zo het inhoudelijke aspect van misleiding geaccentueerd.
IRR
Pieter Lastman
Juno ontdekt Jupiter en Io, 1618 gedateerd
Londen (Engeland), National Gallery (London), inv./cat.nr. NG6772
Notes
1 Deze vorm van voorbereiding in krijt gebruikt Lastman vaker, zie bijvoorbeeld Jona en de walvis (nr. 33).
2 Golahny 2008, p. 158 verwijst naar Veronese’s Venezia in Palazzo Ducale als voorbeeld voor Juno.
3 Wat op die plek precies was gepland, is moeilijk te bepalen. Geheel rechts net boven het hoofd van Jupiter lijken vingers getekend, maar die zijn met geen van de figuren in verband te brengen.
4 Seifert 2011, p. 287.