Nr. 15 / 15a Tobias vangt de vis
1613, Leeuwarden, Fries Museum
IRR
Nr. 15
Pieter Lastman
Tobias vangt de vis, 1613 gedateerd
Leeuwarden, Fries Museum, inv./cat.nr. S2006-031
Tobias vangt de vis – geïnspireerd door een voorstelling van Elsheimer –1 is geschilderd op doek.2 Met IRR kon geen ondertekening zichtbaar worden gemaakt, wat misschien verband houdt met het type drager. Wel vielen enkele aanpassingen op en met name in de figuur van de engel komen veranderingen in verf voor. Zo zat bij de borst van de engel aan de voorzijde een vorm die verder naar links doorliep, wellicht een mantel die van de rechterschouder naar beneden hing.3 In het gezicht en de haren lijken ook wijzigingen voor te komen. De rok van de engel toont andere plooilijnen en aan de rechterzijde werd deze verbreed over de op de rots gedrapeerde stof heen. Ter hoogte van de kuit is de lengte van de rok ingekort. Mogelijk was de linkervoet in eerste instantie iets meer parallel aan het beeldvlak gedacht en dat zou kunnen wijzen op de juiste integratie van de voeten wat bij Lastman vaker is gesignaleerd. De veranderingen in de engel duiden misschien op Lastmans zoeken naar zijn eigen vorm voor de engel, uitgaand van die door Elsheimer.
IR
IR
Nr. 15a
Pieter Lastman of naar Pieter Lastman
Tobias vangt de vis, ca. 1613
Boedapest, Szépmüvészeti Múzeum, inv./cat.nr. 5152
De versie in Boedapest (nr. 15a) geeft de compositie weer zonder de strook die later aan de bovenzijde van het doek in Leeuwarden werd toegevoegd en staat in dat opzicht dichter bij het voorbeeld van Elsheimer.4 De engel volgt echter het werk te Leeuwarden met de daar doorgevoerde veranderingen. Dit maakt duidelijk dat het schilderij te Leeuwarden vooraf moet zijn gegaan aan de voorstelling in Boedapest, waar in infrarood wel nog enkele bescheiden aanpassingen zijn waar te nemen.5 Freise zag dit kleinere paneel als origineel van Lastman, Seifert bestempelt het als ‘nach Pieter Lastman’.6
Notes
1 Op deze voorstelling is Adam Elsheimers kleine schilderij op koper zeker van invloed geweest, al toont het een iets later moment uit het verhaal, want Tobias heeft de vis al onder zijn arm geklemd, Hamburg 2006, nr. 8, p. 54. Seifert bespreekt het belang van dit werk voor Lastmans compositie, Seifert 2011, p. 160-162, afb. 162-165, Seifert identificeert de grote vis als knorhaan, Seifert 2008, p. 218-219, afb. 24. Knorhanen worden maximaal 1 meter lang (https://nl.wikipedia.org/wiki/Ponen), het hier geschilderde exemplaar is echter meer dan manshoog.
2 Zie ook hiervoor nr. 14. Het zou interessant zijn om van de doeken die Lastman beschilderde de draden te tellen om vast te stellen of deze uit eenzelfde rol afkomstig zijn.
3 Met veel dank aan Tico Seifert voor deze suggestie.
4 Hamburg 2006, nr. 8, p. 54.
5 Mail András Fáy, d.d. 11-02-2022. In het oppervlak is de boompartij in het midden van de achtergrond achterwege gebleven.
6 Freise 1911, nr. 41 p. 46-47, afb. 10; Seifert 2011, bijschrift afb. 164.